آسیب شناسی هیات های مذهبی عصر امروز

کلمه ی هیئت در لغت به معنای ( صورت ، حالت و شکل هر چیز ) است .

در واقع هیئت های مذهبی ،  فرهنگی نهادهایی هستند  که در کنار دیگر نهاد ها از استقلال درونی برخوردار می باشند هیئت مذهبی به تجمعی اطلاق می شود که جمعی از مؤمنان به منظور تعظیم شعایر الهی و احیای یاد و سیره  اهل بیت پیامبر(ص) در جامعه به تعلیم و تربیت دینی، اخلاقی اقدام به برگزاری جلسات مذهبی شامل قرائت قرآن، سخنرانی دینی و ذکر توسل اهل بیت عصمت و طهارت با محوریت عزاداری امام حسین(ع) می پردازند.(در ادامه مطلب حتما بخوانید)

تاریخچه هیئت های مذهبی فرهنگی

آورده اند هیئت های مذهبی ، فرهنگی سازمانهایی هستند که به گونه ای تقریبا همیشگی در معرض دید ساکنان حوزه ی تمدنی –فرهنگی ایران قرار دارند، از ماوراء االنهر تا غرب قفقاز در شمال ،از دریای بالتیک تا غرب شبه جزیره عربستان و از آن جا تا  کشمیر در جنوب و از کشمیر تا ماوراء االنهر در مشرق ، گستره ی جغرافیایی دارند .

اما ظاهراً برای اولین بار حکومت آل بویه با گرامی داشت مقام امام حسین (ع) و سرگذشت شهادت ایشان به مراسم مزبور رسمیت داده است. این سنت  در دوره صفوی احیاء شده ، هر چند سوگواری برای امام حسین(ع) از مدّت ها قبل کم و بیش به صورت پنهانی و نیمه پنهانی وجود داشته و به مرور زمان از دایره ی تنگ نوحه سرایی در خانه ها و مجالس خصوصی به بازار ها و خیابان ها و مراسم سینه زنی و مانند آن مبدل گردیده است. اما هیچ گاه تا پیش از روی کار آمدن صفویه به صورت یک نهاد اجتماعی قدرتمند رخ ننموده  ، سرانجام از اواسط دوره قاجار، بستر و چارچوب امروزین خود را به دست آورد و از اواخر عهد ناصری هیئت های مذهبی مستقل از دربار پدیدار و به سرعت روبه گسترش نهادند .

با تغییر سیاست حکومت های محلی، که در مناطق گوناگون ایران حاکمیّت داشتند ، تغییرات و دگرگونی هایی از نظر قوّت و ضعف ، در اقامه ی عزاداری امام حسین(ع) روی می داد ، با روی کارآمدن صفویه و تشکیل یک دولت مرکزی مقتدر واهتمام وکوششی که در برگزاری عزای حسینی در داخل و خارج، در خانه ها،مساجد، تکیه ها م و بازار داشتند موجب شد تا عزاداری امام حسین(ع) به صورت یک نهاد اجتماعی درآید ، به این معنا که پس از اضمحلال سلسله ی صفویه نه تنها این سنت از بین نرفت بلکه روز به روز باروتر و تنومندتر گردید.

هم اینک هیئت های مذهبی به دو صورت فصلی (این هیئت ها فقط در ایام محرم و صفر و دیگر ایّام عزاداری  تشکیل می شوند) ومستمر هستند(که در طول  سال فعالیت می کنند و برنامه های گسترده تری را به جامعه ی شیعی ارایه می دهند )

واضح و مبرهن است که یکی از عمده ترین علل رشد و توسعه ی هیئت های مذهبی در دوره ی پهلوی  برخوردهای جابرانه با فعالان در مساجد بوده  و هنوز هم خاطرات تلخ آن  در حافظه ها باقیست ،  با نگاهی به اسناد بدست آمده از ساواک توجه و حساسیّت وافر آن حکومت ضد دین  نسبت به مساجد آشکارتر می گردد ، اگر چه علیرغم دستگیری و شکنجه ی ائمه ی جماعات و نمازگزاران توفیق چشمگیری بدست نیاوردند .(در این مورد نگاه کنید به : پایگاههای انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک – مساجد- شامل سه کتاب در چهار جلد : مسجد جلیلی تهران ؛ مسجد هدایت تهران ؛ مسجد ارک تهران ،مرکز بررسی اسناد تاریخی ؛ وتاریخ شفاهی همان مساجد از مرکز اسناد انقلاب اسلامی)

در واقع سازمان عریض و طویل اطلاعاتی پهلوی به علت گستردگی و کثرت و هم چنین سیّار بودن محل برگزاری جلسات هیئت ها ، نتوانست کمترین موفقیتی در این حوزه بهدست آورد و اتّفاقا از همین ناحیه نیز ضربه ی مهلکی خورد ، چرا که در مبارزات حق طلبانه ی ملّت ایران هیئت ها به عنوان بازوان توانمند مساجد نقشی بیاد ماندنی ایفا نمودند و فراموش نکنیم که حرکت دستجات عزاداری در تاسوعا و عاشورای حسینی به سمت میدان آزادی به امر امام خمینی (ره) بود که طومار سلسله ی ستم شاهی را در هم پیچید ، هیئتهای مذهبی حتی پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در تمامی مراحل از انجام وظایف الهی خود غفلت ننموده اند .

نگاهی کوتاه به نقش هیئتهای مذهبی در سایر بلاد

امروزه به تاسی از فعالیت همین هیئتها شاهد خیزش جنبش های  اسلامی شیعی در کشورهایی نظیر بحرین ، اندونزی ، تایلند ، مالزی ، آذربایجان ، پاکستان ، هندوستان ، افغانستان ، نیجریه و … با بهره منمدی از تشکیل هیئت های مذهبی به فراخور جوّ ایجاد شده توسط حاکمانشان می باشیم . در واقع این هیئت ها با گرفتن درس عبرت از واقعه ی جانگداز عاشورا در کربلا ی معلّا ، در عین عزاداری بر سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به تطبیق و بیان شرایط جامعه ی خود پرداخته و به تکلیف خود نسبت به ظالم و مظلوم واقفند .

هیئتهای مذهبی پس از پیروزی انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلای اسلامی بسیاری از هیئتها جذب مساجد شده و با سبقه ی هیئت گردانی مسئولین آن  توانستند در هر چه فعالتر نمودن مساجد ، به یاری ائمه ی جماعات بشتابند و عمدتا همین اعضای هیئت ها بودند که در تشکیل پایگاههای مقاومت ،  بسیج اقتصادی ، انجمن های فرهنگی و …  موجب هر چه فشرده تر شدن صفوف اقامه ی نماز جماعت گردیدند و تحوّلی نوین را در تاریخ انقلابمان رقم زدند .

بروز حاکمیت نگرشهای جناحی در مساجد و هیئت های مذهبی

بدیهی است وجود نگرشهای جناحی  در بین مردم امری طبیعی بوده و هست و نمی توان این واقعیت را کتمان نمود( در آن صورت مانند بیماری می مانیم که بدون بیان درد از پزشک انتظار درمان دارد ) اتفاقا این تشدّد نظرات همواره منجر به رشد و بالندگی جامعه گردیده ، لکن برور این خصیصه دربرخی  مساجد جذب حداکثری را تحت الشعاع خود قرار داد ، فراموش نکنیم که قبل از انتخابات دوره ی چهارم مجلس شورای اسلامی این مسئله چهره ای آشکار به خود گرفت  فلذا جماعتی که یا در مخالفت با جناحی شدن مساجد و یا عدم پذیرش دیدگاه جناح حاکم در آن مسجد مخالفت داشتند ، به صورت گروهی و یا رفته رفته اقدام به ترک مساجد نمودند ، تعدادی در قالب هیئتها تشکل یافتند و متاسفانه عدّه ای هم حتّی جذب هیئتها نشدند ، امروزه  بعضا همان نگاه سعی در ایجاد  فضایی یک سویه  در برخی  هیئتهای مذهبی فعال دارند ، دارندگان این تفکر به علت عدم شناخت کافی از فلسفه ی تشکیل هیئتهای مذهبی دانسته یا ندانسته همان راهی را می روند که آرزوی دیرین دشمنان دین و ملّت است ، تکرار تجربه ای ناموفق نمی تواند دلیل بر هوشمندی طراحان این قبیل جریانات باشد و خلاصه بوی صداقت از این گونه رفتارها استشمام نمی شود چرا که اگر داعیه ی خدمت به دستگاه اهل بیت ( علیهم السلام ) مد نظر است ، در شرایطی که تشکیل  تجمعات غیر اخلاقی ، ایجاد کلیساهای خانگی ، ترویج مکتب ایرانی به جای مکتب اسلامی ، وجود بسیاری از جلساتی که با عنوان هیئتهای عزاداری همه چیز به خورد اذهان پاک جوانان می دهند الاّ شناخت معرفتیِ فرهنگ عاشورا، می باید هدف قرار گیرد ، نه هیئتهایی که بدون هیچ چشم داشتی صرفا به خاطر عشق به اهل بیت نبی گرامی اسلام و انقلابی که بر پایه ی حاکمیّت ولایت فقیه که به گفته امام راحل استمرار حرکت انبیاست استوار است ، به خدمت گذاری مشغولند، لذا اساسا تن دادن به این قبیل نگرشهای احساسی حاصلی جز تاراندن جوانان از هیئتها و گسیل آنان به دامن نااهلان در پی نخواهد داشت .

شهرداری و مساعدت به هیئت ها

از دیگر مواردی که باید همواره به عنوان تهدید برشمرد ضعف و یا فقدان بودجه کافی در اداره هیئتهاست  و به همین جهت است که شهرداری در کنار کمک به مساجد و حسینیه ها کمک به هیئتها را نیز در دستور کارخود قرار داده است ، با نگاهی خوشبینانه این حرکت وقتی ارزشمندارزیابی می گردد  که مایحتاج واقعی در هیئتها توزیع گردد نه آن اقلام تکراری که همه ساله در نمایشگاه عطر سیب با  ارائه ی کارتهای هوشمند  توزیع می گردد وعمدتا مسئولین هیئتها  چاره ای جز دریافت آقلام غیر ضرور، بعضا نامرغوب و بنجل ندارند ، البته نباید همکاری ها ، حمایت ها و نقش مثبت شهرداری را به خصوص در شش سال اخیر از نظر دور داشت لکن جهت نگاه این گفتار به سمت آسیب شناسی هیئتهاست .

آفات رو به تزاید در هیئت ها                                                                                                                                           

از مواردی که در برخی از هیئتها منجر به اعتراض مراجع عالی قدر گردیده می توان به اختصار به موارد زیر اشاره کرد :

-          تکثیر و نصب تمثالهای غیر واقعی از اهل بیت ( علیهم السلام )

-          استفاده از آلات موسیقی در دستجات عزاداری

-          خواندن مرثیه با وزن و آهنگ های غنا ( حتّی کوچه بازاری دوره ی ستم شاهی )

-          ارائه ی سبک های موسیقی پاپ و … به جای عزاداری سنتی

-          استفاده از علامتها با نصب در مقابل خیمه و محل تشکیل هیئتها و به حرکت درآوردن پیشاپیش در دسته جات عزاداری

-          قمه زنی

-          عدم اشراف و حضور روحانیت متعهد ( در برخی از هیئتهای عزاداری در ماه محرم  به برخی دلایل حتّی در حدّ سخنران هم از حضرات بهره مند نمی شوند )

-           به وجود آمدن طبقه ی جدیدی از مداحان که از اطلاعات کافی در این زمینه برخوردار نبوده و از این رهگذر به نان و نوایی هم رسیده اند ( وارد شدن برخی از این قشر به حوزه ی سیاست هم مزید بر علّت گردیده است ) اشاره کرد